Profesyonel Oyuncular Hangi Zihinsel/Psikolojik Becerileri Kullanırlar?

Son 10 yıldır spor psikolojisi ilkeleri ve uygulamaları, sporun ötesine geçerek diğer performans alanlarında da uygulanmaya başlandı. Klasik müzikte, modern dansta, balede, tiyatroda ve sinemada performansı üst düzeye çıkarmak için yapılan çalışmalar bireysel performans sanatları ile uğraşan kişilerle yapılan uygulamalar düzeyinde kalmakta ve etkinliği gözlense de, spor psikolojisi alanına kıyasla diğer performans alanlarında yapılan araştırmaların sayısı ve kapsamı oldukça kısıtlı kalmakta. Bir süredir Psikoloji İstanbul olarak yürütmekte olduğumuz “oyuncularla performans geliştirme” projesi öncesinde yaptığımız araştırmalarda,
oyuncularla yapılan çalışmaların ne kadar sınırlı olduğunu gördük ve performans geliştirme çalışmasının öncesinde, oyuncular tarafından kullanılan zihinsel/psikolojik becerilerin belirlenmesi gerekliliğini fark ettik. Bizdeki sonuçlara geçmeden önce bir dizi yazıda, yurt dışı araştırmaları özetlemeye çalışacağım. Bunlardan ilki 2006 yılında Tim Murphy tarafından yapılan bir çalışma: Mental Strategies of Professional Actors…

“Broadway’de bir oyunun gala gecesi olduğunu düşünün. Başroldeki genç oyuncu ilk kez bu sahnede yerini alıyor. Kalabalık izleyici grubunun içinde gazete eleştirmenleri, yapımcılar, yetenek avcıları, ailesi, arkadaşları var. Kariyerinin en önemli gecesi. Oyuncu bu an için, bu performans için, zihinsel olarak nasıl hazırlanmış olabilir? Sahneye adımını attığı sırada temel olarak neye odaklanmış durumda? O sırada aklından neler geçiyor? Olası olumsuz düşüncelerle ve dikkatinin dağılmasına neden olabilecek ayrıntılarla nasıl başa çıkıyor? En iyi performansı sergileyebilmek için neye odaklanması gerekiyor? En iyi performansını sergileyebilmek için neye ihtiyacı var?” diye başlıyor makalesine araştırmacı…

Spor psikolojisinin olimpik ve profesyonel sporcularla yaptığı çalışmalar ve araştırmalar aslında bu sorular üzerine kurulu. Son yıllarda diğer performans alanlarında çalışan kişilerle (müzisyenler, cerrahlar, dansçılar hatta yöneticiler) yapılan çalışmalar da benzer soruları aydınlatmaya yönelik.

Murphy (2006) tarafından yapılan araştırmada ortaya çıkan sonuçlar ve oyuncuların kullandıkları zihinsel stratejiler şu şekilde:

Karakter Hazırlık
“Hazır değilseniz, dinleyemezsiniz. Dinlemediğiniz sürece de sahnede olamazsınız.”
Karakter hazırlık süreci, oyuncunun karakteri tanıma ve karakterle bireysel olarak özdeşleşme süreci olarak tanımlanıyor. Oyuncuların, canlandıracakları karakteri tanıma ve anlama için izledikleri faklı süreçler ve kullandıkları farklı stratejiler söz konusu. Temel olarak karakter hazırlık sürecini ikiye ayırmak mümkün:
(i) İçsel hazırlık – oyuncunun içsel olarak karakteri tanıması (yönetmenden, oyunun geçmiş performanslarından etkilenmeden), sezgilerini ve yaratıcılığını kullanması (karakterin sesi, duruşu vb. özelliklerini sezgisel olarak belirleme), karakterle bağ kurmak (kendi yaşantılarından yola çıkarak karakterle özdeşleşme süreci) ve karaktere saygı duymak (karakteri tanımak ve onu olduğu gibi kabul etmek
(ii) Dışsal hazırlık – araştırma yapmak (oyunun sunduğunun fazlasını, karakterle ilgili yorumları, dönemi, çözümlemeleri, geçmiş performansları incelemek) ve oyunu ayrıntıyla inceleyerek çalışmak ve karakter geçmişi yaratmak

Performans Sırasında Odaklanma
Oyuncu performansı için en önemli beceri olarak tanımlanan performans sırasındaki odaklanma becerileri, araştırmaya katılan oyuncular tarafından aşağıdaki gibi sınıflanıyor ve herhangi birinde oluşan yetersiz odaklanma da performans engeli olarak gösteriliyor:
(i) Performans sırasında diğer oyuncuya/lara odaklanmak
(ii) Performans sırasında oyuna odaklanmak
(iii) Performans sırasında oluşabilecek dikkat dağınıklığını önlemek

Performans Öncesi Rutinler
Zihinsel/psikolojik stratejiler içinde, performans öncesinde, üst düzey performansı elde edebilmek için oyuncular tarafından uygulanan performans öncesi rutinler de tanımlanmıştır. Genel olarak oyuncular tarafından belirtilen bu rutinler şu şekilde:
(i) Karakter olmaya odaklanma (kostüm, makyaj, satırlar, nüanslar)
(ii) Performansa hazırlanma (fiziksel hazırlık, ısınma çalışmaları, rahatlama, aynı rutini izleme vb.

Zihinde Canlandırma
Araştırmada elde edilen sonuçlara göre, oyuncuların kullandığı zihinsel becerilerden biri de özellikle prova ve karakter hazırlık sürecinde kullanılan zihinde canlandırma teknikleridir. Teknik hazırlık sürecinde pek çok oyuncu tarafından kullanılan zihinde canlandırma, tüm duyuları kullanarak sahnenin, karakteri zihinde canlandırılması olarak tanımlanabilir.

Özgüven
Araştırmada oyuncuların tamamı özgüveni performansı yüksek kılan temel etkenlerden biri olarak tanımlamışlardır. Özgüven oluşturmak, geliştirmek konusunda kullandıkları zihinsel/psikolojik stratejiler ise şu şekilde:
(i) Kendine olumlu telkinlerde bulunmak
(ii) Güvenli davranmak

Murphy, T. & Orlick T. (2006). Mental Strategies of Professional Actors. Journal of Excellence, 11, 103-125.

Bundan sonraki yazılar...
1- Oyuncularda metnin, repliklerin ezberlenmesi sürecinde Performans Geliştirme
2- Oyuncularda oyuna hazırlık sürecinde görülen kişilik değişimleri
3- Sahne ve performans kaygısı
4- Karakter geliştirme sürecinde Performans Geliştirme